Praca socjalna
Praca socjalna – przywrócenie osobom i rodzinom wiary w możliwość pozytywnej zmiany
Rzeczywistość społeczna, w której żyjemy, ze względu na swoją dynamikę i zmienność stawia przed nami wciąż nowe wyzwania. Za kolokwializm należy uznać stwierdzenie, że współczesność jest nieustannie poddawana różnorodnym, często nawzajem wykluczającym się przeobrażeniom. Innymi słowy: rzeczywistość, w której żyjemy, to stale zmieniająca się codzienność. Nic więc nie jest w niej stałe. Stałość rodzi pewność, daje możliwość oparcia, poczucie bezpieczeństwa. Zmienność wzmaga niepewność, czym niejednokrotnie przyczynia się do utraty dotychczasowego poczucia bezpieczeństwa. Można tu przytoczyć wiele przykładów obrazujących taki stan rzeczy, jak choćby: zmieniające się przepisy, pojawiające się coraz to nowsze produkty, generujące nowe potrzeby, ale i wymagające wiedzy w ich obsłudze, zastosowaniu, zmiany otaczającej infrastruktury. To co kiedyś pozwalało jednostce dobrze funkcjonować w środowisku, dziś nie zawsze jest przydatne, a czasem wręcz stwarza istotne problemy.
Ponadto, uwagę należy zwrócić na fakt, iż na zmienność zewnętrzną, dodatkowo nakładają się nieuniknione zmiany związane z wydarzeniami, dotykającymi indywidualnie daną osobę - mogą to być narodziny dziecka, utrata pracy, choroba lub niepełnosprawność, rozwód, śmierć członka rodziny, może to być pojawienie się potrzeby przekwalifikowania i wiele, wiele innych sytuacji, które wymuszają na nas konieczność odnalezienia się w nowej sytuacji.
Istnienie w społeczeństwie przekonania, iż z wsparcia instytucji pomocy społecznej korzystają jedynie ludzie z marginesu społecznego, osoby bierne, rodziny patologiczne stanowi stereotyp, wywodzący się zapewne jeszcze z czasów, kiedy to różnego rodzaju „ochronki”, działania filantropijne, charytatywne skierowane były głównie do ludzi bezdomnych, chromych, żebrzących, sierot.
Współcześnie w Polsce przede wszystkim problem bezrobocia oraz szereg negatywnych zjawisk generowanych przez bezrobocie – ubóstwo, zaburzenia funkcjonowania rodziny, uzależnienia, depresje, przestępczość(…) – spowodował, że korzystanie z różnych form pomocy społecznej, zarówno tych materialnych, jak i niematerialnych przede wszystkim w formie pracy socjalnej, stało się udziałem ogromnej liczby osób nim dotkniętych.
Pracownik socjalny – profesjonalista od pomagania – to zawód, który wymaga z pewnością powołania, ale i ogromnej wiedzy. Obszar działania pracownika socjalnego obejmuje bowiem wszelkie sytuacje, w których osoba i/lub rodzina nie jest w stanie samodzielnie przezwyciężyć problemów ją dotykających. Problemów wynikających z bezdomności, ubóstwa, bezradności w prowadzeniu gospodarstwa domowego, problemów wychowawczych, szczególnie w rodzinach niepełnych, wielodzietnych, z długotrwałej choroby, niepełnosprawności, alkoholizmu, trudności przystosowania się do życia po opuszczeniu zakładu karnego, bezrobocia, trudności w powrocie na rynek pracy i mnóstwa innych obszarów problemowych, które ulegają przeobrażeniom, lecz nigdy nie zanikają.
W tym miejscu konieczne jest wskazanie, iż owa zmienność tak charakterystyczna dla współczesnego społeczeństwa, nie zawsze, w dłuższej perspektywie, musi prowadzić do pogorszenia sytuacji osoby i rodziny. Choć często w pierwszym okresie właśnie pogorszeniem funkcjonowania osoby, rodziny się objawia. Często prowadzić może do poczucia bezradności, utraty wpływu na swoje życie, przekonania o braku możliwości rozwiązania zaistniałej sytuacji. Aby nie doszło do utrwalenia negatywnych skutków zaistniałych zmian - właśnie wówczas z pomocą może i powinien przyjść pracownik socjalny, gdyż to jego rolą jest:
Pomoc w przywróceniu poczucia bezpieczeństwa.
Uwolnienie energii i uwagi rodziny na nierozwiązane problemy psychologiczne.
Odbudowanie podstawowego poczucia wartości i sprawczości.
Zwiększenie poczucia odpowiedzialności rodziny za rozwiązywanie swoich problemów.
Zwiększenie umiejętności rozwiązywania problemów.
Umotywowanie członków rodziny do głębszej zmiany.
Współczesna, profesjonalna praca socjalna może być i jest doskonałym pretekstem do przywrócenia rodzinie wiary w możliwość pozytywnej zmiany. Jest okazją do przywrócenia członkom rodziny marginalizowanej wiary we własne siły. Dla pomagającego stanowi pomost w zrozumieniu problemów rodziny i zbudowaniu z nią dobrego, opartego na zaufaniu kontaktu. W pracy socjalnej pomagający może wykazać się fachową wiedzą i umiejętnością jej zastosowania; zapewnia i przestrzega poufności; jest zaangażowanym rzecznikiem osoby i rodziny wobec służb i instytucji. To wszystko motywuje osobę i rodzinę do podjęcia trudu nad rozwiązaniem przyczyn bieżących problemów, do poszukiwania nowych rozwiązań i wreszcie – powoduje przywrócenie wiary, że możliwość zmiany to nie pusty frazes, to nie słowa bez pokrycia, lecz podjęte indywidualne, konkretne decyzje, działania, wyzwania.
Efekty takie pomagający może osiągnąć poprzez: nie stawianie warunków wstępnych wspomaganemu, słuchanie, rozumienie, autentyczność, brak arbitralności, oceniania, pouczania, nie wyręczanie, włączanie do działania i odpowiedzialności. Praca socjalna wymaga od pomagającego odpowiedniej intensywności, a co za tym idzie czasu jaki powinien poświęcić osobie, rodzinie. Wymaga też stałego doskonalenia umiejętności fachowych i dyspozycji emocjonalnych potrzebnych do procesu pomagania.
Wypracowane w relacji pomocy zaufanie i więź oraz poczucie bezpieczeństwa wzmacnia siły i motywację osoby i rodziny oraz stanowi podstawę do dalszej pracy nad rozwiązaniem jej problemów psychologicznych i społecznych.
Zamiast zakończenia:
„Nawet najdłuższa podróż zaczyna się od jednego kroku” Czasem może to być krok w kierunku innego myślenia. Taki krok może być pierwszym etapem i jednocześnie wyrazem dużej zmiany, zwłaszcza, gdy weźmiemy pod uwagę miejsce, z którego wyruszają: klient i pracownik socjalny.
Hanna Brzuszczak
Nauki o Rodzinie, WSG
